به همین دلیل به سراغ بهرام فریور صدری، مدیرعامل شرکت مهندسان مشاور« شارستان» و مسئول تهیه طرح تفصیلی منطقه 22 تهران رفتیم تا از او درباره ویژگی‌های شهرایمن بپرسیم. صدری از تمام جزئیات منطقه22 که گویی قرار است روزی نقطه مرکز ی تهران بزرگ باشد و در عین حال ریه و تنفس گاه اصلی شهر نیز محسوب شود، برایمان گفت.
او که حدود 40 سال است در حوزه شهرسازی فعالیت می‌کند بر این باور است تا وقتی که نگرانی تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیران تنها معطوف به توسعه شبکه ارتباطی شهر و ساخت فضاهای مسکونی در شهر باشد نباید به ترسیم چشم‌اندازی روشن با توجه به الگوی توسعه پایدار شهر تهران امیدوار بود.
- منطقه 22 شهر تهران به‌عنوان منطقه نمونه زیست‌محیطی و الگوی شهر ایمن تلقی می‌شود، شما به‌عنوان مهم‌ترین مسئول طرح تفصیلی منطقه 22 برای ما بیشتر توضیح دهید و از نقش شرکت مهندسان مشاور شارستان بگویید.
منطقه 22 براساس طرح پهنه‌بندی ساخته می‌شود که این طرح با نگاهی همه جانبه به توسعه شهری تمام قطعات زمین شهری را در این منطقه دربر گرفت. در طرح جامع قدیم ایده این بود که غرب رودخانه کن، همچون یک شهر جدید باشد که به طرح شهر جدید غرب کن شهرت یافت. این شهرک قرار بود سازماندهی ویژه‌ای شود. در واقع این منطقه برای توسعه مسکونی شهر تهران دیده شد. در طرح ساماندهی تهران اصول طرح جامع حفظ شده و پیش‌بینی شده بود حدود 700 هزار نفر جمعیت در منطقه 22 اسکان پیدا کنند. با این ایده طرح تفصیلی منطقه 22 تهیه شد و این طرح در کمیسیون ماده 5 نیز تصویب شد. بنابراین شهرداری‌های مناطق تهران ملزم شدند تا با مهندسان مشاور برای اجرای طرح‌های تفصیلی همکاری کنند. مهندسان مشاور شارستان به‌عنوان مشاور منطقه 22 برگزیده شدند. شارستان موظف شد تا طرح جامع و طرح تفصیلی منطقه را به دقت بازنگری کنند. بنابراین هم طرح جامع قدیمی و هم طرح‌های تفصیلی مناطق مورد بررسی قرار گرفت.
- طرح پیشنهادی شما چه بود؟
ما با توجه به طرح‌های قبلی پیشنهاد کردیم که به منطقه 22 به‌عنوان یک مرکز شهری برای ارائه خدمات شهری توجه شود و تمامی زمین‌های آزاد آن برای این هدف به کارگرفته شود. در واقع توسعه فضای مسکونی در این دوره متوقف شد. دلیل آن‌هم این بود که ما به‌دنبال اصلاح الگوی توسعه شهر با در نظر گرفتن نیاز شهروندان بودیم، در حالی‌که تصمیم‌گیران و تصمیم سازان شهر تهران از همان روزهای آغازین توسعه، تنها به ساخت معبر و واحد مسکونی و اندکی فضای سبز فکر کرده بودند، همین!
این موضوع ما را برای توقف توسعه مسکونی و ایجاد یک فضای خالی در این منطقه ترغیب کرد تا این منطقه به یک فضای خدماتی شهری تبدیل شود. ایده ما بر این بود که اینجا، بهترین جایی است که می‌توان برنامه‌های شهری و فرا شهری را متمرکز کرد چرا که تنها جایی است که دارای فضای آزاد است و همچنین به لحاظ آب و هوایی بسیار مساعد و به نوعی ریه‌های تهران نیز محسوب می‌شود.
- به‌نظر می‌رسد که طرح‌های عمرانی و اجرایی از الگویی واحد و یکدست که با در نظر گرفتن همه نیازهای شهروندان طراحی شده باشد، پیروی نمی‌کند.
چون معمولا تصمیم‌گیران و تصمیم‌سازان توسعه شهری بیشتر علاقه‌مند به طرح و پیگیری مسائل مربوط به توسعه معابر و اجرای طرح ساخت سریع معابر و دسترسی‌ها، آن‌هم بدون توجه به مسائل زیست‌محیطی یا توسعه متوازن شهر بوده‌اند تا پرداختن به مسائل پیچیده شهرها و برنامه‌های توسعه شهری. بزرگترین مشکل هم از زمانی شروع می‌شود که هر خیابان و بزرگراهی که ساخته می‌شود با خود تقاضای ساخت و خرید مسکن را نیز به‌دنبال خواهد داشت. در این بین سیاست توسعه از درون در سطح شهرها به منزله یکی از سیاست‌های اصولی و درست توسعه شهری است که با رویکرد اصلاح محیط‌زیست و اصلاح الگوی شهری به مسئله مسکن نیز می‌پردازد. اما مدت‌هاست که کار ما ساخت بزرگراه و فروش تراکم شده بدون در نظر گرفتن نیازها و اجزای حیاتی یک شهر.
- توجه به مسائل زیست‌محیطی در روند ساخت و توسعه منطقه 22 در چه جایگاهی قرار دارد؟
وجود بسترهای مختلف تفریحی و زیست‌محیطی در این منطقه از جمله پارک چیتگر، میدان تیر چیتگر و مجموعه‌ای از دامنه‌های زیبای البرز و همچنین یک دریاچه، فرصت بسیار مناسبی بود برای توسعه خدمات فرامنطقه‌ای.
در واقع این منطقه ویژگی زیست‌محیطی دارد و تلاش می‌شود که از کاربری صرفا مسکونی فاصله بگیرد. این در حالی است که این منطقه 22دارای استعداد‌های بسیاری است. یکی از مناطق ویژه این بخش، دریاچه است. وجود دریاچه‌در این منطقه سبب شده که این مجموعه ویژگی منحصر به فردی داشته باشد و این دریاچه به مهم‌ترین منبع تولید منابع اقتصادی برای شهرداری و دیگر سازمان‌های مسئول تبدیل شود.
- به نظر می‌رسد روند ایمن‌سازی و نوسازی بافت مناطق بیست‌ودوگانه شهر تهران به کندی صورت می‌گیرد یا اساسا در برخی مناطق به‌دلیل تراکم بیش از حد جمعیتی حرکت آغاز نشده؟
مهم‌ترین نکات در احیای بافت‌های فرسوده و نوسازی و ایمن‌سازی منطقه‌ای شهر تهران تصمیم‌گیری واحد و درست و همچنین تخصیص اعتبار در این بخش است که باید از سوی دولت و در برخی موارد نیز از سوی شهرداری‌ها تامین شود. دیگر همه این را می‌دانیم که توسعه شهری با ویژگی‌های تهران، با فروش تراکم حاصل نمی‌شود.
در واقع باید رویکرد شهرداری تغییر کند و با صدور پروانه مسکن برای کسب درآمد بیشتر، با شهر برخورد نکند. اگر به کارکرد فرا منطقه‌ای و درآمد‌های حاصل از آن توجه شود، می‌توان آینده‌ای امیدوار‌کننده را رقم زد. به‌عنوان نمونه با تثبیت ویژگی گردشگری و زیست‌محیطی منطقه 22، سرمایه‌گذاران در این منطقه حضوری جدی‌تر خواهند داشت و بازگشت سرمایه چندین برابر بیشتر از ساخت مسکن است. ارزش افزوده این منطقه به‌دلیل ویژگی‌های اقلیمی و انسان‌ساخت بسیار بالاست.
- چه موانعی برای اصلاح الگوی توسعه شهر با رویکرد ایمن‌سازی و بهبود وضعیت محیط‌زیست وجود دارد؟
شهر سازان در همه جای دنیا از معماری و با نگاهی فضایی کار خود را شروع می‌کنند، به‌دلیل اینکه در کشور‌های توسعه یافته خرد مبنای تصمیم‌گیری است اما پیش از این شهرسازی و ساخت شهر یک کار مهندسی و همچون سفارشی بود که کارفرما می‌داد.
متأسفانه هنوز هم تفکر کارفرما و مهندس مشاور وجود دارد. ما طراحان فضایی در چنین موقعیتی سعی کردیم در این جریان حضور پیدا کنیم و به این نتیجه رسیدیم که باید از درون همین سیستم به نتیجه‌ای دست یابیم. به همین دلیل ما کمیته مشترکی درباره مسائل تهران تشکیل دادیم که در آن جامعه مهندسان مشاور، جامعه صنفی مهندسان مشاور، معماران شهرساز و جامعه شهرسازان حضور داشتند. بحث ما این بود که ما نمی‌توانیم تمام مسائل توسعه شهری از جمله پایداری محیط‌زیست را محدود به توسعه فضایی و فیزیکی شهرکنیم.
- در ساماندهی فرم و شکل اغلب مناطق نیز وحدت رویه‌ای احساس نمی‌شود؟
چون به لحاظ فیزیکی ما روی بسیاری از ابعاد فیزیکی شهر از جمله محیط‌زیست و تربیت بدنی و... نفوذ نداریم و عمدتا با شهرداری سر و کار داریم و به این ترتیب در کمال حیرت تمام نظام هدایت و کنترل توسعه شهری ما روی ساخت خیابان و گاهی فضای سبز متمرکز است.
- جامع نگری تا چه اندازه راهگشاست؟
تاکید من بر نقش‌پذیری دولت محلی در شهرسازی و حضور حرفه‌مندان در جریان تصمیم‌گیری است. این از مهم‌ترین اصولی است که در بازنگری در روش برنامه‌ریزی شهری مورد تاکید است. در واقع تعامل میان حرفه‌مندان و جریانات تصمیم‌گیر به زبان غربی‌ها به معنای برنامه‌ریزی راهبردی است که جامع نگری را نیز در خود دارد. در این صورت ورود حرفه‌مندان به جریان برنامه‌ریزی اقتضا می‌کند که برنامه‌ریزی تداوم داشته باشد.
